Usna duplja je jedinstvena celina koja predstavlja početni deo digestivnog sistema a morfološki je podeljena na dva dela: predvorje usne duplje (vestibulum oris ) i pravu usnu duplju (cavum oris proprium).
Osnovna fiziološka uloga usne duplje, pored govora, se ogleda u uzimanju hrane, njenom mehaničkom usitnjavanju (žvakanju), obradi hrane I formiranju zalogaja koji omogućava gutanje.
Oralno zdravlje direktno zavisi od uravnoteženosti svih bioloških procesa u usnoj duplji. Svako narušavanje ove ravnoteže za posledicu ima pojavu oralnih bolesti. Među najučestalijim, najpoznatijim a svakako najupornijim oboljenjima usne duplje su afte.
Afte (stomatitis aphtosa) se javljaju na sluzokoži usne duplje i predstavljaju bolne ranice tj. ulceracije.
Zanimljivo je da se nikada ne javljaju na desnima i tvrdom nepcu a predilekciona mesta za njihovu pojavu su sluzokoža obraza i jezik. Zapaženo je da se češće javljaju kod dece i kod žena nego kod muškaraca a takođe da je njihova pojava učestalija u prolećnim i jesenjim mesecima.
Ovo oboljenje se prvi put obično javlja u detinjstvu ili adolescentskom periodu i za njih važi nepisano pravilo o podložnosti nastanka afti koje glasi “ jednom afta- uvek afta “.
Etiološki i predisponirajući faktori za pojavu afti su pad imuniteta, stres, određene bolesti gastrointestinalnog trakta kao i uzimanje nekih lekova.
Zanimljiva je povezanost afti I nekih hematoloških poremećaja kao što su nedostatak gvožđa, folne kiselina ili vitamina B12 jer su ispitivanjima upravo ovi poremećaji pronađeni kod 30% pacijenata sa velikom sklonošću ka pojavi afti. Posle nadoknade deficitarnih vitamina kod više od polovine pacijenata se poboljšava klinička slika dok se kod određenog procenta javi potpuni nestanak afti.
Moglo bi se govoriti i o sprezi Helicobactera pylori i pojave afti. Iako njegova uloga u nastanku afti nije potvrđena I potpuno razjašnjena, primećeno je izrazito poboljšanje kliničke slike posle njegove eradikacije.
Prema kliničkoj manifestaciji i veličini, afte su podeljene u 3 grupe:
- Afte minor (male, tzv. Mikulićeve afte)
- Afte major (velike afte)
- Herpetiformne afte (ulcere)
Male afte (Mikulićeve afte) su najučestaliji oblik afti, preko 80% afti u populaciji čini upravo ova vrsta. Karakterišu se ovalnim oblikom promera 2-4 mm I perzistiraju 7-10 dana ne ostavljajući ožiljak.
Velike afte se u odnosu na male, ređe javljaju, duže traju i veće su od 1 cm u prečniku. Zapaljenskim prstenom su odovojene od okolne sluzokože, traju duže od mesec dana i zarazstaju ožiljkom.
Hepertiformne afte se karakterišu pojavom multiplih tačakstih ulceracija koje mogu da se grupišu u ulceracije napravilnog oblika. Najčešće se javljaju na donjoj strain jezika I difernecijalno dijagnostički ih treba razlikovati od herpetičnog stomatitisa jer se kod ovih afti ne javlja zapaljenje limfnih čvorova.
Terapija afti je simptomatska a cilj terapije je smanjiti bol i redukovati vreme trajanja ulceracije.
U terapiji je potrebno primenjivati medikamente za ubrzavanje epitelizacije, lokalne anestetike i antiseptike bez alkohola, u određenim slučajevima kortikosteroide i tetracikline uz neizostavnu i nezamenljivu kvalitetnu i pravilnu oralnu higijenu uz redovne kontrolne posete stomatologu.